عاشورا
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
پرش به ناوبریپرش به جستجو
برای دیگر کاربردها، عاشورا (ابهام‌زدایی) را ببینید.
عاشورا، دهمین روز از ماه محرم در گاه‌شماری هجری قمری، روز مقدس مسلمانان (و عزای شیعیان) است.[۱] شهرت این روز نزد شیعیان به دلیل وقایع عاشورای سال ۶۱ هجری قمری است که در این روز حسین بن علی- امام سوم شیعیان - و یاران وی در رویداد کربلا در جنگ با لشکر عمر سعد کشته شدند. شیعیان در این روز سوگواری می‌کنند. اهل سنت روز عاشورا را سالگرد روزی می‌دانند که موسی دریای سرخ را شکافت و خودش و پیروانش از آن عبور کردند و این روز را گرامی و روزه گرفتن در این روز را سنت می‌دانند.[۲][۳] روایت دیگر آنستکه کشتی نوح در این روز در جودی قرار گرفته‌است.[۴]
محتویات
تطبیق تاریخی[ویرایش]
نوشتار وابسته: عاشورای شمسی
عاشورای سال ۶۱ هجری قمری طبق بعضی محاسبات نجومی با توجه به گاه‌شماری هجری قمری هلالی با سه شنبه، ۲۰ مهر سال ۵۹ هجری خورشیدی (۹ اکتبر ۶۸۰ میلادی) برابر است.[۵][پیوند مرده] اما براساس محاسبات جدولی گاه‌شماری هجری قمری قراردادی این روز با چهارشنبه، ۲۱ مهرماه خورشیدی (۱۰ اکتبر میلادی) همان سال تطبیق داده می‌شود.[۶][۷]
کودکی در حال زدن سنج در شهر قم در ماه محرم
پیش‌زمینهٔ تاریخی[ویرایش]
این بخش از این نوشتار خُرد است. با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید.
نوشتار اصلی: نبرد کربلا
نگاره واقعة الطف نحوهٔ آرایش سپاهیان یزید و حسین بن علی را نشان می‌دهد
در دهم محرم ۶۱ هجری قمری نبردی میان سپاه حسین بن علی و سپاه اعزامی از سوی یزید بن معاویه در نزدیکی محلی به نام کربلا (در عراق کنونی) درگرفت. گفته می‌شود دلیل یزید بن معاویه برای جنگ، بیعت نکردن حسین بن علی با او بود؛ از طرفی حسین بن علی نیز حکومت و زمامداری یزید بن معاویه را غیرشرعی و غیرقانونی می‌دانست.
در پایان این نبرد حسین بن علی به همراه ۷۲ تن از همراهانش کشته شدند، پس‌از آن شیعیان هرساله در روز دهم محرم به عزادارای برای این کشته‌شدگان می‌پردازند.
هیئت قمه‌زنان در ۱۰ مُحرم اثر فائوستو زونارو.
شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان می‌گوید: «روز دهم ماه محرم روز شهادت امام حسین است، روز مصیبت و حزن ائمه اطهار و شیعیان آنان است و شایسته‌است که شیعیان در این روز مشغول کارهای دنیوی نگردند و مشغول گریه و نوحه باشند و زیارت عاشورا بخوانند.»
پیشینه تاریخی سوگواری برای حسین[ویرایش]
سابقهٔ سوگواری و برپایی عزاداری برای حسین بن علی به اولین روزهای بعد از عاشورا، در محرم سال ۶۱ هجری می‌رسد. اولین مراسم سوگواری را زینب خواهر حسین در زندان برگزار کرد. همچنین دختر سه سالهٔ حسین، رقیه، در زندان اغلب برای پدرش گریه می‌کرد تا اینکه دستور دادند سر بریدهٔ پدر را به حضورش ببرند که این عمل باعث مرگ دختر شد. مرگ رقیه باعث بلوایی در شام شد که عاقبت یزید مصلحت دید اسرای کربلا را آزاد کرده آن‌ها را به مدینه بفرستد.[۸]
همچنین از سجاد روایت شده که تا بیست سال پس از مرگ پدرش هر وقت می‌خواست غذا بخورد به گریه می‌افتاد. روزی خدمتکاری از او پرسید "ای پسر رسول خدا! آیا وقت آن نرسیده‌است که اندوه‌تان به پایان برسد؟" نقل شده‌است که امام سجاد پاسخ داد: "وای بر تو! یعقوب پیامبر دوازده پسر داشت و خداوند یکی از آن‌ها را از چشمش پنهان کرد. از گریهٔ زیاد چشمانش کم سو و از غصه سرش سفید شد و پشتش خمیده گشت. (قرآن: ۱۲:۸۴) اگر چه پسرش زنده بود، اما من با چشم خود دیدم که پدر و برادر و عمو و هفده تن از اعضای خانواده‌ام در اطرافم قربانی شدند. چگونه اندوهم به پایان رسد؟"[۹][۱۰]
نوشتار اصلی: سینه‌زنی
عزاداری روز عاشورا در کربلا
یک نقاشی از دوران قاجار که عزاداری برای حسین بن علی را نمایش می‌دهد.
از مراسم سنتی عزاداری برای حسین بن علی و دیگر امامان شیعه، که همراه نوحه خوانی و با آهنگی خاص بر سر و سینه می‌زنند، گاهی هم سینه خود را لخت کرده، بر آن می‌زنند. اصل این سنت، به ویژه در میان عربها رواج داشته‌است. بعدها به صورت موجود درآمده که با انتخاب نوحه‌های سنگین، حرکات دست بر سینه می‌خورد. به فردی هم که‌بر سینه خود زده، عزاداری می‌کند، «سینه زن» می‌گویند. این‌گونه نوحه‌گری، ابتدا به صورت فردی بوده، اما با مرور زمان به شکل گروهی و دسته‌جات سوگواری درآمده‌است.[۱۱]
«دسته گردانی و سینه زنی و نوحه خوانی که در زمان صفویه رایج شده و توسعه پیدا کرده بود، در عصر قاجاریه با توسعه و تجمل بیشتر در پایتخت رواج داشت… دسته گردانی در عصر قاجار، به ویژه در زمان ناصر الدین شاه با آداب و تشریفات و تجمل بسیار برگزار می‌شد.
دسته‌های روز با نقاره و موزیک جدید و علم و بیرق و کتل، و دسته‌های شب با طبقهای چراغ زنبوری و حجله و مشعل به راه می‌افتاد و در فواصل دسته سینه‌زن‌ها با آهنگ موزون سینه می‌زدند. نوحه‌خوانی و سینه‌زنی حتی در اندرونی شاهان قاجار، بین زنان اندرون نیز متداول بود…»[۱۲]
ادبیات عاشورایی[ویرایش]
نوشتار اصلی: ادبیات عاشورایی
بخش اندکی از قصیدهٔ سیف فرغانی (قرن ششم و متعلق به سرزمین کنونی فرغانه در ازبکستان) در مصیبت حسین و یاران او:
|
ای قوم، در این عزا بگریید
|
|
برکشتهٔ کربلا بگریید
|
|
در ماتم او خمش مباشید
|
|
یا نوحه کنید، یا بگریید
|
|
اشک از پی چیست؟ تا بریزید
|
|
چشم از پی چیست؟ تا بگریید
|
همچنین شعر معروف محتشم کاشانی (سدهٔ ۱۰ قمری) در رثای واقعه کربلا که این‌گونه آغاز می‌شود:
|
باز این چه شورش است که در خلق عالم است
|
|
باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است؟
|
|
باز این چه رستخیز عظیم است؟ کز زمین
|
|
بی نفخ صور، خاسته تا عرش اعظم است
|
|
این صبح تیره باز دمید از کجا کزو
|
|
کار جهان و خلق جهان جمله در هم است
|
|
گویا طلوع می‌کند از مغرب آفتاب
|
|
کآشوب در تمامی ذرات عالم است
|
|
گر خوانمش قیامت دنیا، بعید نیست
|
|
این رستخیز عام، که نامش محرم است
|
سوگواری در میان غیر مسلمانان[ویرایش]
دیگ‌های نذری در عاشورا
سوگواری عاشورا مختص شیعیان نیست. در ایران ارامنه نیز دسته‌جات عزاداری دارند.[۱۳][۱۴]
در ترینیداد و توباگو[۱۵] و جامائیکا[۱۶] تمامی گروه‌های قومی و مذهبی در مراسمی که به زبان محلی «هوسِی» خوانده می‌شود شرکت می‌کنند و به سوگواری می‌پردازند. [نیازمند منبع] همچنین زرتشتیان نیز در این ماه به عزاداری برای امام سوم شیعیان می‌پردازند و او را داماد ایرانیان می‌دانند با توجه به اینکه شهربانو دختر یزدگرد سوم همسر او بوده‌است.[نیازمند منبع]
کشته‌شدگان عاشورا[ویرایش]
نوشتار اصلی: فهرست کشته‌شدگان واقعه کربلا
نگرش مذاهب دیگر[ویرایش]
در مورد واقعه عاشورای سال ۶۱ اغلب تاریخ نگاران اهل سنت از جمله محمد بن جریر طبری، بلاذری، عمر بن سعد، ابن قتیبه دینوری، احمد بن داوود دینوری و عزالدین بن اثیر واقعه کربلا را به تفصیل و بر اساس روایت ابومخنف بیان کرده‌اند. [نیازمند منبع] این درحالی است که شیعیان معتقد هستند که بعد از واقعه عاشورا، بنی امیه به جعل منابع اسلامی پرداخت و به بهانه کشتن امام سوم شیعیان آن را روز مبارک و عید، روزه، توبه آدم، نجات یونس از شکم ماهی، استقرار سفینه نوح در کوه جودی، روز شکافته شدن دریا برای موسی، خاموش شدن آتش برای ابراهیم و… اعلام نمود.[۱۷]
صحیح بخاری این روز را معادل یوم‌کیپور شمرده‌است.[۱۸] در این روایت ذکر شده‌است که زمانی که محمد به مدینه رسید مشاهده کرد که یهودیان برای یوم کیپور روزه می‌گیرند. او از آنان پرسید دلیل روزه گرفتن چیست. آن‌ها پاسخ دادند که خداوند در این روز قوم موسی را از دست فرعون نجات داد. او گفت ما از شما به موسی نزدیکتریم و دستور داد که پیروانش روزه بگیرند.
بر اساس نظر بعضی محققان نیز عاشورا بر روی یوم کیپور بنا نهاده شده‌است. از این رو بعضی اعتقاد دارند که تا زمان کمی قبل از فوت محمد که تغییر در تقویم در آیه نسیء منع شد دو روز عاشورا و یوم کیپور در انتهای تابستان بر روی یکروز قرار داشتند. بعد از نازل شدن آیه نسیء و ممنوع شدن سالهای سیزده‌ماهه دو تقویم عبری و عربی از یکدیگر جدا شدند و عاشورا از یوم کیپور جدا گشت.[۱۹] مراسم یوم کیپور در یهودیت نیازمند انجام قربانی به عنوان کفاره گناهان است که در آن خون قربانی در معبد ریخته می‌شد. همچنین در زبان عبری لغت دهم عاشارا یا عاسارا (عبری: עשרה) و دارای ریشه سامی ع-ش-ر به معنی ده است.
حال آنکه بعضی دیگر اعتقاد دارند چون ۱۰ محرم ۶۱ هجری قمری برابر با ۱۰ حشوان ۴۴۴۱ عبری بوده‌است در حالی که یوم‌کیپور در روز دهم ماه تیشری می‌باشد این دو واقعه به یکدیگر مرتبط نیستند.
همچنین زمان بسیاری وقایع سرنوشت ساز برای پیامبران پیشین به این روز منتسب شده‌است. پذیرش توبه آدم، پایان طوفان نوح، گذشتن ابراهیم از میان آتش، بینا شدن یعقوب، بهبود بیماری ایوب و انتقالعیسی به بهشت پس از تلاش ناموفق یهودیان برای مصلوب کردن او، همگی مطابق برخی روایات در این روز اتفاق افتاده‌اند.[نیازمند منبع][۲۰] موارد بالا همان مواردی هستند که توسط بنی امیه جعل شده‌اند برای آن که بهانه‌ای باشد برای جشن گرفتن در روز عاشورا.
در ایران، عراق، افغانستان، پاکستان و هندوستان این روز تعطیل می‌باشد.[۲۱][۲۲]
عاشورا در تقویم رسمی ایران تعطیل رسمی است.[نیازمند منبع]
در بخشنامه ۱۰۱۶ مورخ اول آبان ۱۳۴۷ به کلیه وزارتخانه‌ها و موسسات و بنگاه‌ها و شرکت‌های دولتی و وابسته به دولت و بر طبق تصمیم جلسه مورخ ۱۶ اسفند ۱۳۴۶ هیئت وزیران، از روز عاشورا به عنوان تعطیل رسمی یاد شده‌است. اما از روز تاسوعا به عنوان تعطیل رسمی یاد نشده‌است.[۲۳]